 |
| Het originele manuscript van het lied Pastyme with good Companye, door "The Kynge H. VIII" Bron: British Library |
Ik steek graag van wal met een lied uit het repertoire van Koning Hendrik VIII. Jawel, de beruchte koning blauwbaard die bekend staat om zijn vele executies (waaronder 2 van zijn vrouwen), zijn zwaarlijvigheid en zijn obsessie met het "produceren" van een mannelijke erfgenaam. maar daarnaast, of eerder, voor die nogal ongelukkige periode in zijn leven was Hendrik VIII een eerder aangenaam individu (je kon nog altijd ter dood veroordeeld worden door hem, zoals bij praktisch alle koningen uit die tijd, maar de kans was veel kleiner), hij was goed opgeleid, had een voorliefde voor tennis en het steekspel (dat is wat we vandaag extreme sporting noemen), maar daarnaast was hij ook een vrij getalenteerde musicus. Hij bezat veel instrumenten, bespeelde er een aantal - zoals blokfluit en luit- én hij componeerde zelfs liederen (soms de melodie én de tekst, soms de tekst alleen). De meeste van die muziek componeerde hij tijdens zijn jongere jaren. Bekende werken van hem zijn "Pastyme with good companye", "If love now reynyd" en "Thow that men do call it dotage". hij was niet de ideale man (eufemisme), maar wél een underrated componist. Een eerder vrolijk, speels en luchtig lied is "Pastyme with good companye" (geschreven ca 1509). Dit liedje alleen al bevat een schat aan informatie over hoe je engels in die tijd moest uitspreken. We hebben het natuurlijk over het Engels van het zuiden van Engeland, regio Londen. Ziehier de transcriptie van de eigenlijke tekst:
"Pastyme with good companye
I love and schall untyll I dye
Gruche who lust but none denye
So god be plesyd thus leve wyll I
for my pastance
hunt, syng and daunce
my hart is sett
all goodly sport
for my comfort
who schall me let
Youthe must have sum dalliaunce,
off good or yll sum pastance
companye methynkes then best
all thoughts and fansys to deiest
ffor idillnes
is chef mastres
of vices all
then who can say
but myrth and play
is best of all
companye with honeste
is vertu vices to ffle
company is good and ill
but evry man hath hys fre wyll
the best ensew
the worst eschew
my mynde schalbe
vertu to use
vice to refuce
thus schall I use me"
Nu is het belangrijk om te weten dat het wel degelijk geoorloofd is om relatieve uitspraken te doen over hoe een taal ooit werd uitgesproken in een bepaalde regio, in dit geval het Engels uit de regio van Londen. Hoe kan dat? Heel eenvoudig: bewijzen. Rijmvormen zijn een vrij duidelijk bewijs. In dit lied zien we bijvoorbeeld dat de eerste vier strofes allemaal eindigen op I of ye. Vandaag de dag spreken we de laatste 3 uit als "aai", maar de eerste als "ie". Het is waarschijnlijk dat dit moest rijmen op elkaar, aangezien er verder geen enkele strofe niet rijmt. Dat doet dus vermoeden dat in die tijd de lange I en y(e) qua uitspraak dichter bij elkaar hebben gelegen. Wat de uitspraak exact was is moeilijk te achterhalen, maar vermoedelijk gaat het hier over een korte i-klank als in "licht" gevolg door een j als in "jaar". fonetisch geven we dat weer met [ıi]. Er zijn verschillende argumenten mogelijk om deze hypothese te staven. Zo staat in dit liedje het woord "digest" namelijk gespeld als "deiest" of "dejest". We weten dat de e in die tijd veel verschillende klankwaarden kon hebben. Ze kon zowel een ie, een ee, een korte e en een doffe e zijn. er zijn dus veel mogelijkheden, maar dat doet ons vermoeden dat de tweeklank die nu als "aai" wordt uitgesproken in die tijd hoger werd uitgesproken. Meer richting een ee of ie.
We weten ook echter dat in Shakespeare's tijd, rond 1600, de uitspraak van de lange "i" dichter lag bij "oi". Een beetje als onze tweeklanken "ui" als in "huid", maar iets geslotener. De uitspraak van de i, in de 16de eeuw ook vaak gespeld met y, mag dus ook niet te veel afwijken van die "ui-klank". Dat maakt die fameuze [ıi] een vrij realistische hypothese.
Veel muziekgroepen en individuele muzikanten hebben het moeilijk om die originele uitspraak na te bootsen. Vaak brengen ze de uitspraak uit Shakespeare's tijd met een rollende r en een vreemd zuid-engels accent. Dat heeft zeker charme en tegelijk toont het hoe snel taal kan evolueren, zo snel dat we het zelfs na 500 jaar niet meer kunnen bijhouden. Bovendien geeft de originele uitspraak een ander soort kwaliteit aan toneelstukken, liederen, gedichten. Zoals Ben Crystal, Brits acteur en zoon van taalkundige David Crystal zei: "It's a lot earthier." Het is een aardser, bijna ruwer accent. Dat maakt dat we, om nog meer te kunnen genieten van de kunst die ons gegeven is, een ruwer, ongepolijst, meer dialectisch accent in ons achterhoofd moeten hebben als we van deze literatuur genieten.
Wat heeft dit voor meerwaarde uit in uw leven? wellicht niets, maar het is altijd leuk om je horizonten te verbreden met kennis waar je de dag vandaag niets mee bent... of wel? Naar mijn mening is dit relevanter dan je zou denken. Ik leg even uit waarom.
We leven in een tijd waarin we continu werken aan de standaardisering van onze taal. In ons geval wil dat zeggen dat de standaarden al vast liggen, maar we werken ons uit de naad om die ook zo gedetailleerd mogelijk aan te leren aan kinderen, elkaar, nieuwkomers, en als we eens missen, is er altijd de spellingscontrole. Of dat nu je leerkracht, oma of tablet is. Toch kunnen we taalverandering niet verhinderen. De evolutie van de engelse taal toont hoe snel het kan gaan, en dat soms heel "geeky" veranderingen op een later tijdstip in de evolutie als mooi kunnen worden gepercipieerd. Wellicht klonk het voor oudere Britten enkele eeuwen geleden ook heel vreemd toen kinderen en jongeren de r zachter begonnen uit te spreken. Wie weet dachten zij ook dat de nieuwe generatie de Engelse taal to the testicles hielp. Vandaag de dag is die engelse r juist hetgeen Engels zo typeert en zo onderscheidt van andere talen.
Soms vergrijpen we ons dan aan woorden als "taalverloedering". Er zijn veel argumenten om de stelling dat elke taalverandering taalverloedering is te ontkrachten. Maar dat spaar ik misschien wel voor een andere blogspot...
Bronnen:
> https://www.bl.uk/collection-items/pastime-with-good-company-composition-by-henry-viii
> https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_VIII> Zelfstudie
> https://www.youtube.com/watch?v=gPlpphT7n9s
>https://www.youtube.com/watch?v=lgSDd6Bkatg
> https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Vowel_Shift
> Diverse boeken en documentaires gelezen doorheen de jaren
> Eigen observaties
Disclaimer: Hoi'kes, weer een disclaimer. Ik heb een grote interesse in taalkunde, meer bepaald fonologie, maar ik ben géén taalkundige van opleiding. Toch denk ik zelf dat ik een punt heb. Als je mijn blospot nonsens vindt, mag je "Toch denk ik zelf dat ik een punt heb." extreem letterlijk nemen. "."
Reacties
Een reactie posten